وجود دانشگاه‌های تاریخی و برتر در سطح دنیا، آلمان را به گزینه‌ای بی‌نظیر برای تحصیل در خارج از کشور بدل کرده است؛ در عین حال وقتی بحث تحقیقات در مقطع دکتری به میان می‌آید پتانسیل‌های این کشور به مراتب بیشتر میشود. دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی تخصصی آلمان، که از قرن نوزدهم میلادی شروع به ارائه دوره‌های دکتری کرده‌اند، همچنان بدون دریافت هیچ مبلغی در حال برگزاری دوره‌های تحصیلات تکمیلی به شکلی نوآورانه هستند. ما در این مقاله تمام اطلاعاتی که برای تحصیل دکتری در آلمان نیاز دارید، از جمله مروری بر سیستم آموزش عالی آلمان، توضیح انواع دوره‌های دکتری در این کشور و همچنین نکاتی در مورد درخواست پذیرش را برای شما ارائه خواهیم داد.
فرصت‌های تحصیل در مقطع دکتری در آلمان (در سال 2021 چه دوره‌هایی ارائه میشود؟)
با وجود مناظر جذاب، آثار فرهنگی قرون وسطایی و مدرن و همچنین جشن‌ها و فستیوال‌های فصلی، از اکتبرفست گرفته تا بازارهای کریسمس، جای تعجب نیست که آلمان در رده هفدهم پربازدیدترین کشورهای جهان قرار داشته باشد.
سیستم آموزش عالی آلمان نیز کیفیتی در سطح جهانی داشته و برخی از برجسته‌ترین متفکرین طول تاریخ، از جمله فیزیکدان نظری، آلبرت انیشتین، را پرورش داده است.
دلایل زیر به خوبی نشان می‌دهند که چرا امسال برای تحصیل در مقطع دکتری باید کشور آلمان را انتخاب کنید:
- مؤسساتی با رتبه‌های برتر جهانی: آلمان، بعد از آمریکا و انگلیس، صاحب بیشترین تعداد از دانشگاه‌های برتر جهان است و چندین مورد از آن‌ها در فهرست 100 دانشگاه برتر جهان قرار دارند.
- مؤسسات تحقیقاتی اختصاصی: آلمان، علاوه بر دانشگاه‌ها، دارای شبکه‌ای از مراکز تحقیقاتی تخصصی است، که از آن جمله میتوان به مؤسسات معتبر ماکس پلانک اشاره کرد؛ در این کشور، همچنین همکاری‌های ویژه‌ای بین دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی وجود دارد که حاصل آن‌ها نهادهایی مانند مجموعه دانشکده‌های ماکس پلانک است.
- مقرون به صرفه بودن: اکثر دانشگاه‌های آلمان در مقطع دکتری از دانشجویان ملیت‌های مختلف هیچ‌گونه شهریه‌ای دریافت نمی‌کنند.
- آلمان، مهدِ دکتری: دکتری (به شکل امروزی آن که یک مدرک تحقیقاتی مبتنی بر رساله است) در آلمان رشد و توسعه یافته است؛ شاید این «مشارکت اصیل در دانش» بتواند الهام‌بخش شما برای ایفای نقش در این عرصه باشد.
دانشگاه‌های آلمان
آلمان دارای بیش از 500 مؤسسه آموزش عالی است. همه‌ی آن‌ها دوره‌های مقطع دکتری را ندارند، آما آن‌هایی که چنین دوره‌هایی را دارند به پرورش محققان بسیار ماهر مشهور هستند.
| تعداد دانشگاه | 520 |
| تعداد جوایز نوبل | 108 |
| قدیمی‌ترین دانشگاه | هایدلبرگ(1386 میلادی) |
| تعداد دانجویان بین‌المللی | 311.738 |
| طول دوره دکتری | 3 تا 4 سال |
| سال تحصیلی | از اکتبر تا سپتامبر |
انواع دانشگاه‌های آلمان
سیستم آموزش عالی آلمان متشکل از انواع مؤسسات آموزشی زیر است:
- دانشگاه‌های تحقیقاتی (Universität) در زمینه‌های مختلف تحقیقات دانشگاهی بدیع (original) انجام می‌دهند
- دانشگاه‌های فنی (Technische Universität) در تحقیقات علمی، فن‌آوری و مهندسی تخصص دارند. البته، اخیراً آن‌ها ارائه درس‌هایی در سایر موضوعات را نیز آغاز کرده‌اند.
- دانشگاه‌های علمی کاربردی (Fachhochschulen) بروی محتواها و موضوعات حرفه‌ای و شغلی مثل مهندسی، کسب و کار یا علوم اجتماعی تمرکز دارند. آن‌ها مدرک دکتری ارائه نمی‌دهند.
- مؤسسات تحقیقاتی در همکاری با دانشگاه‌ها، کسب و کارها و صنایع، پروژه‌های تحقیقاتی مهمی (از جمله تحقیقات دوره دکتری) را انجام می‌دهند. اکثر آن‌ها در درون شبکه‌های بزرگتری مثل انجمن ماکس پلانک فعالیت می‌کنند.
- کالج‌های هنر، فیلم و موسیقی بر کار اجرایی و عملی تمرکز داشته و مدرک دکتری نمی‌دهند.
- شبکه‌های تحقیقاتی دیگری نیز وجود دارد که متخصصین را از دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی مختلف برای پروژه‌های خاصی در زمینه‌های تحقیقاتی و آموزشی دوره‌های دکتری گرد هم می‌آورند. برای مثال، سه دانشکده ماکس پلانک ( که از انجمن ماکس پلانک جدا هستند) بر ساختار مقوله شناخت (Cognition)، از ماده تا حیات (Matter to Life) و آشکارسازی امواج نوری و فوتون‌ها (Photonics) تمرکز دارند.
برای ورود به دوره دکتری باید به دانشگاه‌های تحقیقاتی/ فنی یا مؤسسات تحقیقاتی درخواست پذیرش بدهید.
دانشگاه‌های دولتی و خصوصی
آلمان به 16 ایالت (lander) تقسیم شده است. هر ایالت مسئول اداره کردن دانشگاه‌های دولتی خود و تأمین مالی آن‌ها است. تعداد کمی از دانشگاه‌های دولتی، از طرف کلیسای پروتستان یا کاتولیک هم حمایت مالی می‌شوند.
در آلمان 400 دانشگاه دولتی وجود دارد که شما به عنوان یک دانشجوی دکتری، احتمالاً (مثل 95% از سایر دانشجویان این کشور) در یکی از آن‌ها درس خواهید خواند.
5% دیگر از دانشجویان این کشور در 120 دانشگاه خصوصی مشغول به تحصیل هستند. این دانشگاه‌ها از طرف دولت‌های ایالتی بودجه دریافت نمی‌کنند. بسیاری از این مؤسسات، دانشگاه‌های عملی کاربردی هستند، که دوره‌های دکتری ندارند.
رتبه دانشگاه‌های آلمان
30 دانشگاه برتر آلمان در سال 2021
| دانشگاه | رتبه‌بندی THE سال 2021 | رتبه‌بندی QS سال 2021 | رتبه‌بندی ARWUسال 2021 |
| LMU مونیخ | 32 | 63 | 51 |
| دانشگاه فنی مونیخ | 41 | 50 | 54 |
| دانشگاه هایدلبرگ | 42 | 64 | 57 |
| دانشگاه شاریته برلین | 75 | - | - |
| دانشگاه توبینگن | 78 | 175 | 151-200 |
| دانشگاه هومبولت برلین | 80 | 117 | - |
| دانشگاه فرایبورگ | 83 | 75 | 101-105 |
| دانشگاه RWTH آخن | 107 | 145 | 201-300 |
| دانگاه بن | 114 | 240 | 87 |
| دانشگاه آزاد برلین | 118 | 130 | - |
| دانشگاه گوتینگن | 130 | 195 | 101-150 |
| دانشگاه هامبورگ | 135 | 228 | 201-300 |
| دانشگاه مانهایم | 140 | 307 | - |
| دانشگاه فنی برلین | 140 | 148 | 301-400 |
| دانشگاه اولم | 140 | 344 | 301-400 |
| دانشگاه ورزبورگ | 140 | 437 | 201-300 |
| دانشگاه کلن | 45 | 282 | 151-200 |
| دانشگاه فنی درسدن | 152 | 173 | 201-300 |
| دانشگاه بیلفیلد | 158 | 801-1000 | 701-800 |
| دانشگاه مونستر | 195 | 356 | 151-200 |
| دانشگاه ارلانگن نورنبرگ | 198 | 317 | 201-300 |
| دانشگاه دویسبورگ اسن | 201-250 | 751-800 | 301-400 |
| دانشگاه هوهنهایم | 201-250 | 651-700 | 701-800 |
| موسسه فناوری کارلسروهه | 201-250 | 131 | 201-300 |
| دانشگاه فردریش شیلر ینا | 250-251 | 323 | 401-500 |
| دانشگاه گوته فرانکفورت | 250-300 | 311 | 101-150 |
| دانشگاه یاکوبز | 251-300 | - | - |
| دانشگاه کیل | 251-300 | 501-510 | 201-300 |
| دانشگاه کنستانز | 251-300 | 443 | 601-700 |
| دانشگاه پتسدام | 251-300 | 801-1000 | 401-500 |
اطلاعات ارائه شده در این جدول مبتنی بر آخرین رتبه‌بندی آموزش عالی تمایز (Times Higher Education World University Rankings)، رتبه‌بندی QS (QS World University Rankings) و رتبه‌بندی آکادمیک دانشگاه‌های جهان (Academic Ranking of World Universities) هستند.
به یاد داشته باشید که معمولاً مراکز تحقیقاتی و دانشکده‌های مستقل در رتبه‌بندی لحاظ نمی‌شوند. که البته، این به هیچ وجه معیار کیفیت دوره‌های دکترای آن‌ها نبود بلکه صرفاً به این خاطر است که آن‌ها از لحاظ فنی دانشگاه به حساب نمی‌آیند و در مقاطع تکمیلی دوره آموزشی ندارند.
دانشکده‌های ماکس پلانک
متنوع بودن سیستم آموزش عالی آلمان باعث شده که اغلب بهترین محققان هر رشته در دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی غیردانشگاهی مختلف قرار بگیرند. در مقابل، دانشکده‌های ماکس پلانک برای این به وجود آمده‌اند که با متمرکز کردن این دانش و تخصص پراکنده اهداف تحقیقاتی خاصی را دنبال کنند.
آن‌ها دانشجویان بین‌المللی دوره دکتری را در کنار بهترین دانشمندان آلمان در سه حوزه بین رشته‌ای گرد هم می‌آورند: ساختار مقوله شناخت، از ماده تا حیات و آشکارسازی امواج نوری و فوتون‌ها. دانشکده‌های ماکس پلانک با اتکا به شبکه قدرتمندی از دانشگاه‌ها و سازمان‌های تحقیقاتی مستقل آلمان، دوره‌های کاملاً رایگانی را ارائه می‌دهند که از متخصصان، زیرساخت و فرصت‌های آموزشی منحصربه‌فردی بهره می‌برند.
شهرهای دانشگاهی آلمان
برلین، پایتخت آلمان، هم در بین گردشگران و هم در بین دانشجویان بین‌المللی محبوبیت دارد. با این حال، اگر مایلید که از شلوغی پایتخت دور باشید، جای نگرانی نیست؛ چراکه آلمان چند شهر در حال شکوفایی دیگر دارد که در عین حال مناسب دانشجویان نیز هستند.
- برلین
- مونیخ
- هامبورگ
- فرانکفورت
- کلن
- هایدلبرگ
- فرایبورگ
ساختار دوره‌های دکتری
ساختار دوره‌های دکتری
در آلمان دکتری یک مدرک تخصصی به حساب می‌آید که از سیستم چهارچوب کیفی اروپا، که به عنوان بخشی از فرآیند بولونیا (Bologna Process، فرآیند یکپارچه سازی اعتباردهی تحصبلات تکمیلی در اروپا) اتخاذ شده، پیروی می‌کند.
اگرچه دوره‌های دکتری در آلمان با فرمت فرآیند بولونیا هماهنگ هستند، اما به طور قابل توجهی مستقل هستند. سیستم آموزش عالی آلمان دوره دکتری را به عنوان فاز سوم تحصیل (پس از کارشناسی و کارشناسی ارشد) تلقی نمی‌کند، بلکه آن را یک دستاورد تحقیقاتی مستقل می‌داند.
انواع دکتری در آلمان
مدرک دکتری (برمبنای تحقیق مستقل که هدف آن ارائه و بررسی یک رساله است) جزء نوآوری‌های آلمانی‌ها بوده و در بسیاری از دانشگاه‌ها هنوز هم از همین فرمت استفاده میشود، با این حال برخی دانشگاه‌ها دوره‌های ساختاریافته‌تری را ارائه می‌دهند:
دکترای سنتی:
در این نوع آموزش، شما یک پروژه تحقیقاتی را به طور مستقل و تحت هدایت یک استاد راهنما (Doktorvater / Doktomutter) انتخاب و دنبال خواهید کرد.
در اینجا، داوطلب، مؤسسه‌ای که مایل است در آن به انجام تحقیق بپردازد را انتخاب می‌کند، که می‌تواند یک دانشگاه یا سازمان غیردانشگاهی یا یک شرکت آلمانی باشد.
دوره‌های دکترای ساختار یافته (structured):
دوره‌های دکتری اغلب به زبان انگلیسی برگزار می‌شوند و تمرکز بر دانشجویان بین‌المللی قرار دارد. در این دوره‌ها، علاوه بر نوشتن رساله، شما باید یک سری دوره‌های آموزشی اضافی را بگذرانید که گاهاً شامل همکاری با مؤسسات تحقیقاتی و استقرار در آن‌ها نیز میشود.
طول دوره تحصیلی
در المان معمولاً سال تحصیلی از دو ترم تشکیل شده و زمان دقیق شروع و پایان آن‌ها به مؤسسه‌ای که در آن درس می‌خوانید بستگی خواهد داشت، اما با این حال بازه زمانی آن‌ها عموماً به شرح زیر است:
ترم زمستانه (WiSe):
از یکم اکتبر تا 31 مارس طول می‌کشد و با یک تعطیلات دو هفته‌ای در طول کریسمس و عید پاک همراه است
ترم تابستانه (SoSe):
از یکم آوریل تا 30 سپتامبر طول می‌کشد و تعطیلات آن از ژوئیه تا سپتامبر است.
طول دوره دکترای شما به این بستگی خواهد داشت که آیا دوره دکترای سنتی را می‌گذرانید (عموماً 4 سال) یا دوره دکترای ساختار یافته را (عموماً سه سال).
فرآیند دکتری در آلمان
فرآیند دکتری در آلمان به نوع دکترایی که برای گرفتن مدرک آن تلاش می‌کنید بستگی دارد.
در کل، در هر دو نوع دکتری باید یک پروژه تحقیقاتی انجام و یک رساله نوشته شود؛ با این حال، بین این دو چند تفاوت کلیدی هم وجود دارد:
دکترای سنتی:
دکتری سنتی دارای یک دوره تحصیلی مستقل و انعطاف‌پذیرتر است. در این دوره، هیچ سرفصل یا تاریخ سررسید مشخصی وجود ندارد و حضور در کلاس نیز اجباری نیست. در این نوع دکتری، تمرکز شما بر تحقیق و نگارش یک رساله است.
دوره‌های دکتری ساختار یافته:
مستلزم انجام یک سری سخنرانی‌ها (lectures)، سمینارها و ارزیابی‌های اجباری در مورد موضوعات مرتبط با تحقیق است. در این نوع دکتری، به صورت فردی و یا با همکاری دانشجویان و تیمی از همان رشته (programme)، روی پروژه‌های تحقیقاتی گسترده‌تری کار خواهید کرد.
اکثر داوطلبین دکتری، دوره دکتری سنتی را انتخاب می‌کنند؛ البته، تعداد کسانی که دوره‌های ساختار یافته را انتخاب می‌کنند (خصوصاً در رشته‌های علوم طبیعی و ریاضی) در حال افزایش است.
نظارت
تعداد استادان راهنمایی که برای دکتری خود خواهید داشت، به رشته‌ی انتخابی شما بستگی دارد.
در صورتی که قصد دارید برای دکتری سنتی درخواست پذیرش دهید، باید یک استاد راهنما انتخاب کنید تا شما را در تحقیقاتتان هدایت کند. هرچند وظیفه اصلی استاد راهنما هدایت شماست، اما او دخالت کمتری در محتوای پروژه شما خواهد داشت و به طور کلی انتظار می‌رود که شما در مسیر تحقیق و تهیه رساله‌ی خود به طور مستقل عمل کنید.
در برنامه‌های دکتری ساختار‌یافته، عموماً یک تیم از استادان راهنما وجود دارد که بر روی کار تمامی دانشجویان دکتری در یک رشته نظارت می‌کنند. این رویکرد به ارتقای سطح همکاری و تعامل بین رشته‌ای کمک می‌کند. در عین حال، پروژه‌های این چنینی نیازمند حمایت و آموزش بیشتری از سوی استادان راهنما و سایر اعضای دوره آموزشی هستند.
ارزیابی و آزمون
در آلمان، روش ارزیابی یک دوره دکتری هم به نوع آن دوره (سنتی یا ساختار یافته) بستگی دارد.
دانشجویانی که دکتری سنتی را انتخاب کرده‌اند با حضور دست کم دو استاد از رشته‌های مرتبط، رساله خود را تحویل داده و یک ارائه شفاهی انجام می‌دهند و در نهایت کارشان بررسی میشود (Rigosorum).
گاهی اوقات، دانشجو به جای انجام آزمون‌های شفاهی از رساله خود دفاع می‌کند (Disputation).
اگر یک دوره دکتری ساختار یافته را انتخاب کنید باید چند درس اجباری را برای به دست آوردن نمره‌ی مجموعاً 180 تا 240 واحد ECTS که عموماً مورد نیاز دانشجویان دکتری است پاس کنید. در اینجا، دانش شما در مورد محتوی دروس، که از طریق سخنرانی و سمینار ارائه شده است، ارزیابی خواهد شد. این شبیه به همان دوره کارشناسی ارشد است (البته به شکلی خیلی پیشرفته‌تر). به علاوه، در هر صورت باید یک رساله ارائه بدهید و آزمون‌های شفاهی را بگذرانید.
هزینه‌ها و بورسیه‌ها
دوره‌های دکتری در آلمان معمولاً برای دانشجویان ملیت‌های مختلف رایگان هستند. البته، در طول دوره تحصیلی‌تان مجبور خواهید بود هزینه‌های دیگری را بپردازید.
هزینه‌های دکتری
در تمامی دانشگاه‌های دولتی آلمان، تحصیل در دوره دکتری تا سه سال (شش ترم) رایگان است. در صورتی که تحصیلی‌تان به هر میزانی بیشتر از مدت استاندارد تعیین شده برای دکترایتان طول بکشد باید هزینه آن را پرداخت کنید.
در دانشگاه‌های دولتی، اگرچه هزینه‌های معمول تحصیل را پرداخت نخواهید کرد، با این حال ملزم به پرداخت هزینه ترم که به طور متوسط معادل 250 یورو است خواهید بود. این مبلغ هزینه‌های اجرایی، هزینه شوراهای صنفی دانشجویان و خدمات دانشجویی (Studentenwerk) را پوشش می‌دهد.
هزینه‌ها زندگی
از آنجا که شما شهریه‌ای پرداخت نخواهید کرد، هزینه‌های اصلی شما مخارج زندگی در آلمان خواهد بود. مطابق Studentenwerk (انجمن ملی امور دانشجویی آلمان) دانشجویان بین‌المللی برای پوشش دادن هزینه‌های مسکن، غذا و سایر مخارج زندگی ماهانه به حدود 850 یورو نیاز دارند.
تحصیل در مقطع دکتری تا 6 ترم رایگان است هرچند در هر ماهه مبلغی در حدود 250 یورو را باید به عنوان هزینه ترم پرداخت کنید.
از آنجا که تحصیلات در آلمان رایگان است اخذ بورسیه به راحتی امکان پذیر نیست اما میتوانید با انجام کارهای دانشجویی و پروژه ها مقداری از هزینه ها را جبران کنید
هزینه زندگی دانشجویی در آلمانچیزی در حدود 850 یورو (861) در ماه تخمین زده میشود.
